Pomniki przyrody w Borach Dolnośląskich

Witamy na stronie poświęconej Pomnikom przyrody w Borach Dolnośląskich ( gminy: Gozdnica, Iłowa, Małomice, Osiecznica, Pieńsk, Przewóz, Węgliniec, Wymiarki, Miasto i Gmina Żagań, Miasto i Gmina Żary). Znajdziecie tu Państwo najważniejsze informacje o pomnikach przyrody oraz wskazówki jak do nich dotrzeć oraz najważniejsze przepisy prawne związane z ich ochroną.

Warto więc odwiedzić nowo powstały szlak przebiegający przy pomnikach przyrody, który jest bez wątpienia naszą regionalną atrakcją turystyczną. Pomniki przyrody mogą stać się ważnym elementem rozwoju turystyki gdyż są obiektami dziedzictwa przyrodniczego, historycznego i kulturowego.

Mapa pomników przyrody

O pomnikach

Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody (z dnia 16 kwietnia 2004 r.), pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.

Ochrona pomnikowa uznawana jest za najstarszą formę ochrony przyrody. Pomniki ustanawiane są na mocy uchwały rady gminy. Akt ten zawiera, zgodne z ustawą o ochronie przyrody, zakazy dotyczące chronionych obiektów (np. zakaz ich niszczenia, uszkadzania lub przekształcania). W przypadku drzew, wszystkie prace (m.in. przycięcie suchych konarów) wymagają zezwoleń, a o zniesieniu ochrony mogą decydować jedynie względy bezpieczeństwa. Argumentem za tworzeniem takich obiektów jest też fakt, że stanowią one często lokalne atrakcje turystyczne. Twory te, to nie tylko cenne elementy przyrody. Pomniki mają również wpływ na estetykę krajobrazu, zwiększając jego różnorodność, a niekiedy są ważnymi pamiątkami historii i kultury.

Obecnie jako pomniki przyrody, najczęściej obejmowane są ochroną pojedyncze drzewa, rzadziej ich grupy i aleje (w skali całego kraju drzewa stanowią około 95% pomników przyrody). Decyduje o tym przede wszystkim ich wiek, ponadprzeciętny obwód lub wysokość czy osobliwe kształty. Z takimi drzewami kojarzą się głównie dęby i to właśnie one należą do najczęściej obejmowanych ochroną gatunków. Dęby symbolizują też siłę i szlachetność, dlatego drzewa te od zawsze były darzone szacunkiem. Ochroną pomnikową obejmowane są jednak nie tylko rodzime gatunki drzew, niekiedy także obce – sprowadzone z innych części świata. Takie okazy możemy najczęściej podziwiać w starych parkach. Przy ustanawianiu pomników przyrody ogromną rolę odgrywają leśnicy i organizacje pozarządowe, a także lokalni miłośnicy przyrody.

Czy wiesz, że...

pomnik przyrody uznawany jest za najstarszą formę ochrony przyrody. Określenie to użył po raz pierwszy niemiecki przyrodnik i podróżnik – Alexander Humboldt (1769-1858).
obecnie w Polsce jest około 36 318 pomników przyrody (z czego 3 777 położonych jest w województwie wielkopolskim). Najwięcej wśród nich jest pojedynczych drzew (30 073) oraz grup drzew (3 643). Pozostałe – aleje drzew (701), głazy narzutowe (1 050), skałki, jaskinie, źródła, wodospady, wywierzyska, jary, krzewy – stanowią niewielką część pomników przyrody (łącznie w całym kraju jest 851 takich obiektów)*.

…najstarszym drzewem w Polsce nie jest dąb. To cis pospolity rosnący w Henrykowie Lubańskim, w województwie dolnośląskim. Jego wiek ocenia się na 1300 lat.
…także dąb nie jest w najgrubszym krajowym drzewem. Obwód pnia lipy drobnolistnej rosnącej w miejscowości Cielętniki (woj. śląskie) wynosi ponad 11 m. Najgrubszy w Polsce dąb szypułkowy „Chrobry” (Piotrowice, woj. lubuskie), ma „tylko” nieco ponad 10 m obwodu.

* – dane pochodzą z opracowania „Ochrona środowiska 2012″, wydanego przez Główny Urząd Statystyczny.

Co o pomnikach przyrody mówi ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r?

Art. 40.

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.
Na terenach niezabudowanych, jeżeli nie stanowi to zagrożenia dla ludzi lub mienia, drzewa stanowiące pomniki przyrody podlegają ochronie aż do ich samoistnego, całkowitego rozpadu.
Minister właściwy do spraw środowiska może określić, w drodze rozporządzenia, kryteria uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody, kierując się potrzebą ochrony drzew i krzewów ze względu na ich wielkość, wiek, pokrój i znaczenie historyczne, a odnośnie tworów przyrody nieożywionej – ze względu na ich znaczenie naukowe, estetyczne i krajobrazowe.

Art. 45.

W stosunku do pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego mogą być wprowadzone na-stępujące zakazy:
- niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru;
- wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym lub przeciwpowodziowym albo budową, odbudową, utrzymywaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych;
- uszkadzania i zanieczyszczania gleby;
- dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej;
- likwidowania, zasypywania i przekształcania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych;
- wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych;
- zmiany sposobu użytkowania ziemi;
- wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu;
- umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor, legowisk zwierzęcych oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką;
- zbioru, niszczenia, uszkadzania roślin i grzybów na obszarach użytków ekologicznych, utworzonych w celu ochrony stanowisk, siedlisk lub ostoi roślin i grzybów chronionych;
- umieszczania tablic reklamowych.
Zakazy, o których mowa w ust. 1, nie dotyczą:
- prac wykonywanych na potrzeby ochrony przyrody po uzgodnieniu z organem ustanawiającym daną formę ochrony przyrody;
- realizacji inwestycji celu publicznego po uzgodnieniu z organem ustanawiającym daną formę ochrony przyrody;
- zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa;
- likwidowania nagłych zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego i prowadzenia akcji ratowniczych.

Art. 44.

Ustanowienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze uchwały rady gminy.
Uchwała rady gminy, o której mowa w ust. 1, określa nazwę danego obiektu lub obszaru, jego położenie, sprawującego nadzór, szczególne cele ochrony, w razie potrzeby ustalenia dotyczące jego czynnej ochrony oraz zakazy właściwe dla te-go obiektu, obszaru lub jego części, wybrane spośród zakazów wymienionych w art. 45 ust. 1.
Zniesienia formy ochrony przyrody, o której mowa w ust. 1, dokonuje rada gminy w drodze uchwały.
- Projekty uchwał, o których mowa w ust. 1 i 3, wymagają uzgodnienia z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska.
Zniesienie formy ochrony przyrody, o której mowa w ust. 1, następuje w razie utraty wartości przyrodniczych, ze względu na które ustanowiono formę ochrony przyrody, lub w razie konieczności realizacji inwestycji celu publicznego lub zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego.

Art. 127.

Kto umyślnie:

narusza zakazy obowiązujące w:
- a) parkach narodowych,
- b) rezerwatach przyrody,
- c) parkach krajobrazowych,
- d) obszarach chronionego krajobrazu,
- e) obszarach Natura 2000,
narusza zakazy obowiązujące w stosunku do:
- a) pomników przyrody,
- b) stanowisk dokumentacyjnych,
- c) użytków ekologicznych,
- d) zespołów przyrodniczo-krajobrazowych,
- e) (uchylona),
nie zgłasza do rejestru, o którym mowa w art. 64 ust. 1, posiadanych lub hodowlanych zwierząt,
- (uchylony),
- narusza zakaz, o którym mowa w art. 119a ust. 1,
- wprowadza do obrotu produkty z fok wbrew warunkom określonym w art. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1007/2009 z dnia 16 września 2009 r. w sprawie handlu produktami z fok (Dz. Urz. UE L 286 z 31.10.2009, str. 36)

– podlega karze aresztu albo grzywny.

Jak chronić?

Widząc okazałe, stare drzewo, często nazywamy je pomnikiem przyrody. Tymczasem nie wszystkie obiekty na to zasługujące, zostały objęte taką formą ochrony. Co zatem zrobić, aby odkryte przez nas drzewo stało się pomnikiem? Poniżej prezentujemy kilka wskazówek.

Pomnikami przyrody mogą być okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Tu skupimy się jednak tylko na drzewach, które stanowią w Polsce – według informacji GUS z 2011 r. – niemal 93% wszystkich pomników przyrody.

Jeżeli znaleźliśmy wyróżniające się z otoczenia drzewo, powinniśmy w pierwszej kolejności ustalić czy nie zostało już ono wcześniej objęte ochroną. Brak zielonej tabliczki „POMNIK PRZYRODY” nie wyklucza, że drzewo jest ochroną objęte (na wielu obiektach brakuje oznakowania). Gdzie to sprawdzić? Informacji udzielą działające w każdym z województw regionalne dyrekcje ochrony środowiska, które prowadzą rejestry form ochrony przyrody (niektóre z RDOŚ-ów publikują kompletne dane na swoich stronach internetowych). Po informacje można się również zwrócić do odpowiedniego urzędu gminy.

Co to za drzewo?

Jeżeli mamy pewność, że znalezione przez nas drzewo nie jest objęte ochroną przystępujemy do oznaczenie gatunku. Obecnie na rynku księgarskim dostępnych jest wiele publikacji, które te umożliwią. Również w Internecie można znaleźć strony na ten temat. Przy oznaczaniu gatunku należy przede wszystkim zwrócić uwagę na liście, a także korę i pokrój drzewa.

Gdy już wiemy z jakim drzewem mamy do czynienia, rozpoczynamy pomiary. Należy sprawdzić obwód drzewa na wysokości tzw. pierśnicy – czyli 1,3 m od powierzchni ziemi. Do tego wystarczy zwykła miarka. Spróbujmy też oszacować wysokość drzewa i szerokość korony. Dokonując oględzin drzewa warto je szczegółowo opisać, zwracając uwagę na jego stan zdrowotny.

Obecnie nie obowiązuje rozporządzenie określające rozmiary drzew, które powinny być objęte ochroną (zgodnie z ustawą o ochronie przyrody: Minister właściwy do spraw środowiska może określić, w drodze rozporządzenia, kryteria uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody, kierując się potrzebą ochrony drzew i krzewów ze względu na ich wielkość, wiek, pokrój i znaczenie historyczne…). Poniżej przedstawiamy tabelkę opracowaną przez specjalistów z Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra”. Należy jednak traktować ją jedynie jako wskazówkę. Tabelka została opracowana dla całej Polski, stąd często drzewa o mniejszych rozmiarach mogą stanowić cenniejsze w skali gminy czy regionu okazy.

Gatunki drzew

Cis pospolity / czeremcha pospolita / jałowiec zwyczajny / leszczyna pospolita / szakłak pospolity / wszystkie rodzime gatunki bzów i głogów

Klon polny / sosna limba / wszystkie rodzime gatunki jarzębów oraz dzikie i zdziczałe drzewa z rodzajów: grusza / jabłoń / wiśnia i śliwa

Grab zwyczajny / klon jawor / klon zwyczajny / topola osika / wszystkie rodzime gatunki brzóz / olch i wiązów /

Buk zwyczajny / jesion wyniosły / jodła pospolita / modrzew europejski / sosna zwyczajna / świerk pospolity / wszystkie rodzime gatunki dębów lip i wierzb raz gatunki obcego pochodzenia za wyjątkiem topól

Topola biała / topola czarna oraz obce gatunki topól i ich mieszańce

Orientacyjny obwód

100 cm

150 cm

200 cm

300 cm

400 cm

Piszemy wniosek

Następnie przystępujemy do przygotowania wniosku. To najtrudniejsza i najbardziej pracochłonna część naszej pracy. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody, ustanowienie pomnika przyrody następuje w drodze uchwały rady gminy (do 2009 roku taką możlwość miał również wojewoda – obecnie ten zapis nie istnieje). W kompetencji rady leży powoływanie pomników nie tylko na terenach należących do gmin, ale także wszystkich innych – np. będących własnością lasów państwowych czy osób prywatnych. Taki dokument może złożyć zarówno osoba fizyczna jak i szkoła czy organizacja pozarządowa. Wniosek powinien zawierać opis obiektu, który chcemy objąć ochroną, dokumentację zebraną w terenie (m.in. obwód, wysokość, szerokość korony, stan zdrowotny drzewa), a także krótkie uzasadnienie, dlaczego dany obiekt powinien być objęty ochroną. Należy też precyzyjnie opisać położenie obiektu. Do wniosku dobrze jest dołączyć mapę. Najlepsza będzie mapa satelitarna z granicami działek ewidencyjnych (dostępne w Internecie na stronie: www.geoportal.gov.pl). We wniosku powinniśmy określić właściciela gruntu, na którym znajduje się drzewo. W przypadku, gdy drzewo umiejscowione jest na terenie prywatnym, warto dołączyć opinię właściciela. Trzeba pamiętać, że w momencie gdy opinia będzie negatywna, utworzenie pomnika może być bardzo trudne.

We wniosku należy też zaproponować zakazy dotyczące obiektu, zgodnie z art. 45 ustawy o ochronie przyrody. Najczęściej stosuje się zakazy dotyczące: niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru, uszkadzania i zanieczyszczania gleby oraz dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej. Można też zaproponować nazwę dla pomnika.

Po dostarczeniu wniosku do urzędu gminy, trzeba uzbroić się w cierpliwość. W praktyce od momentu złożenia dokumentów aż do powołania pomnika przyrody mija zazwyczaj bardzo dużo czasu. Nie można pozwolić, aby prace stanęły w martwym punkcie. Warto więc co pewien czas sprawdzać w urzędzie postępy prac rejestracyjnych.

W ramach projektu „Promocja pomników przyrody w Borach Dolnośląskich” wykonano stronę internetową, mapę turystyczną i tablicę informacyjną o pomnikach przyrody.

Fundacja Natura Polska Lubomyśl 23b, 68-200 Żary – tel. 608 238 599, e-mail: biuro@naturapolska.com

Mapa Turystyczna - Pominiki Przyrody w Borach Dolnośląskich

Pobierz mapę